Aktivnosti prevencije i tretman dijabetesa su važni za postizanje trećeg globalnog cilja održivog razvoja koji se odnosi na smanjenje umiranja od nezaraznih bolesti, za trećinu, do 2030. godine. Prethodne decenije karakteriše unapređenje ishoda tretmana šećerne bolesti. Ipak, postoji još prostora za poboljšanje društveno-medicinskih mjera zdravstvene politike, posebno u oblasti prevencije ove bolesti.
Mnogi društveni sektori imaju važnu ulogu u navedenom procesu, uključujući Vladu, javni i privatni sektor, medije, kao i same pojedince. Pri tome je od značaja razviti mjere primordijalne prevencije dijabetesa, koje podrazumijevaju sprečavanje pojave bolesti kroz modifikaciju ekonomskih, socijalnih, kulturoloških i bihevijoralnih uslova u populaciji, za koje je dokazano da povećavaju rizik obolijevanja. Na ovaj način se zadovoljava princip aktivne društvene brige za zdravlje populacije, što podrazumijeva uključivanje mjera privredne i socijalne politike kojima se postižu uslovi za realizaciju zdravstvene politike i održiv razvoj sistema zdravstvene zaštite.
Strukturalna unapređenja unutar društvene zajednice, ostvarena kroz promjene socijalnih, političkih i ekonomskih uslova obezbjeđuju adekvatne mogućnosti za planiranje, iniciranje, definisanje i implementaciju programa primordijalne prevencije dijabetesa. Među potrebnim mjerama ističu se normativna uređenja u oblasti globalnog pristupa smanjenja siromaštva u populaciji, politike usmjerene ka razvoju zdravih navika u ishrani stanovništva i kontroli upotrebe duvanskih proizvoda. Takođe, potrebno je ostvarenje uslova za bavljenje fizičkim aktivnostima, kao i kompetentno i adekvatno informisanje i edukovanje stanovništva u vezi sa osnovnim faktorima rizika za dijabetes.
Zbog izostanka sveukupne društvene realizacije preporučenih mjera, danas su mogućnosti za primjenu mjera primordijalne prevencije u vezi sa dijabetesom dosta neiskorišćene. Mnogi faktori rizika ove bolesti prisutni su u većini zemalja, a uticaji na kontrolu njihovog negativnog djelovanja na zdravlje nedovoljni. Poteškoće koje dodatno umanjuju nivo prevencije dovode se u vezu i sa izuzetno niskim socio-ekonomskim statusom, obrazovanjem, socijalnom izolacijom, stresom u porodici i na poslu, kao i sa učestalim negativnim emocijama izraženim kroz depresiju, anksioznost i neprijateljstvo.
Dijabetes ima zajedničke faktore rizika sa drugim bolestima vodećim na listi morbiditeta i mortaliteta, koji se mogu modifikovati aktivnostima promocije zdravlja, kao i preventivnim mjerama. Prevencija dijabetesa još više dobija na značaju kada se uzmu u obzir činjenice koje ukazuju da uspješna kontrola dijabetesa utiče na prevenciju i drugih nezaraznih oboljenja, čija se etiologija povezuje sa faktorima rizika za nastanak dijabetesa, i samog dijabetesa. U skladu sa navedenim, zaključuje se da uspješna primjena aktivnosti primordijalne prevencije utiče istovremeno na suzbijanje više hroničnih oboljenja.
Danas se sve više zastupa ideja o integrisanom preventivnom, prema pacijentu usmjerenom pristupu, koji adekvatnije zadovljava zdravstvene potrebe pojedinca. U cilju integrisanog djelovanja neophodno je postaviti sve veći akcenat na programe prevencije masovnih poremećaja zdravlja simultanim djelovanjem na više faktora rizika kroz promjene u načinu života.
Među prepoznatim faktorima rizika odgovornim za pojavu dijabetesa i komplikacija razlikuju se oni koji se mogu modifikovati na populacionim nivou, kao što su: nepravilna ishrana, fizička neaktivnost i pušenje. Promjena navedenih faktora je povezana za zdravstvenim obrazovanjem, jer se primjenom zdravstveno-vaspitnih strategija može promijeniti način života cijele crnogorske društvene zajednice. Relativno je jednostavno identifikovati osobe sa faktorima rizika za dijabetes, pored onih koje imaju nasljedne predispozicije, a to su one osobe koje imaju hipertenziju, hiperlipidemiju, gojazni su, fizički su neaktivni, izloženi stresu i korisnici su duvanskih proizvoda. Veliki broj osoba kod kojih je zapaženo djelovanje jednog ili više faktora rizika mogu da se otkriju u kliničkoj praksi bez posebnih zdravstvenih programa. Važna preporuka osobama, nakon identifikacije faktora rizika koji na njih djeluju, je da se ne mogu promijeniti geni, ali je moguće promijeniti način života.
Važno je pomenuti da dijabetesu obično prethodi stanje poznato kao predijabetes, u kom je nivo šećera povišen, ali se može vratiti na normalne vrijednosti. Prema procjenama, širom svijeta oko 316 miliona ljudi ima predijabetes, ali mnogi nisu svjesni toga. Međutim, predijabetes nije bezazlen i od posebnog je značaja otkriti i identifikovati predijabetes, prije nego što pređe u dijabetes.
Prof. dr Agima Ljaljević,
Direktorica centra za promociju zdravlja
Institut za javno zdravlje
Dodajte komentar