Otkriće penicilina 1929. godine od strane Ser Alexander Fleminga i početak njegove primjene 1943. godine otvara antibiotsku eru u humanoj medicini. Ubrzo slijede otkrića i drugih antibiotika (1935. prvi sulfonamid Gerhard Domagk, 1943. streptomicin i 1948. neomicin, a 1945. godine penicilini sa proširenim spektrom djelovanja i cefalosporini) koji su posebno značajni jer se radi o periodu Drugog svijetskog rata, koji uzima mnogo ljudskih života i usljed komplikacija rana.
Shodno efektnom djelovanju novootkrivenih antibiotika, njihova upotreba dovodi do revolucionarnog načina tretiranja pacijenata sa bakterijskim infekcijama, što se manifestovalo smanjenjem obolijevanja i smrtnosti od bakterijskih bolesti.
Ohrabreni dobrim rezultatima antibiotske terapije, krajem 70-ih godina medicinski naučni svijet je vjerovao da možemo zatvoriti poglavlje infektivnih bolesti i posvetiti se problemu malignih, srčanih i drugih nezaraznih bolesti. Međutim, dvadeset godina kasnije, javlja se prvi smrtni slučaj pacijenta koji je nastao zbog infekcije izazvane od rezistentne bakterije. Pokrenuto istraživanje je utvrdilo da se prva registrovana rezistencija na penicilin javila 1940. godine, tri godine prije nego što je lijek zvanično odobren za upotrebu od strane Američke agencije za hranu i ljekove. Ispostavilo se da takav trend pojave bakterijske rezistencije prije ili neposredno poslije primjene, postoji i prema drugim antibioticima (streptomicin, methicillin, cefotaxime…). Da bi ukazao koliko je alarmantna bakterijska rezistentnost na antibiotike, američki časopis Journal of the American Medical Association (JAMA), oktobar 2007. godine, objavljuje da je u SAD 2005. godine bilo 100 000 pacijenata inficiranih invazivnim MRSA sojevima stafilokoka, od čega su 18 600 završili smrtnim ishodom. U istoj godini od HIV/AIDS u SAD je bilo 17 000 smrtnih ishoda.
Postavlja se pitanje: zašto su bakterije stvorile rezistentnost na antibiotsku terapiju tako brzo? Odgovor leži u samoj prirodi bakterija, a to je da su geni rezistentnosti od uvijek prisutni u genomu bakterija! Bakterije u prirodnoj sredini nalaze se u vidu divljih sojeva koji su uglavnom osjetljivi na antibiotike. Međutim, u skladu sa Darvinovom teorijom, ukoliko vršimo pritisak na bakterije, osjetljivi sojevi umiru dok rezistentni opstaju. Kao rezultat toga dobijemo dominaciju rezistentnih sojeva. Osim toga, bakterije mogu da steknu rezistentnost na antibiotike na dva načina: hromozomski, kroz proces mutacija i vanhromozomski, prenosom plazmida, transpozona putem različitih dobroorganizovanih mehanizama genetskog transfera (putem konjugacije tj. stvaranja mostova između bakterija i sl.).
Velika je razlika u medicinskom značenju između sojeva koji su nastali mutacijom i sojeva koji su nastali genetskim transferom.
Ako dođe kod bakterija do spontane mutacije, posmatrajući antibiogram vidimo da ta bakterija ima rezistenstnost na jedan antibiotik, pa je nivo rezistencije nizak. Povećanjem doze antibiotika pacijenti se mogu izliječiti u velikom broju slučajeva pa takva rezistencija može da se spriječi kombinacijom dva ili više antibiotika, što ukazuje da se radi o bakterijama koje imaju nizak nivo virulentnosti.
Međutim, ako se desi transfer genetskog materijala između bakterija onda nastaju multirezistentne bakterije koje imaju visok nivo rezistencije. Ove bakterije ne reaguju na povećanu dozu antibiotika pa terapija ostaje bez efekta. Pojavu ove bakterijske rezistencije ne možemo spriječiti davanjem kombinacije dva ili više antibiotika. Ove bakterije definišemo kao visoko virulentne bakterije, zbog čega izazivaju teške, pa i smrtonosne infekcije.
Za dalje širenje rezisitencije u bakterijskoj populaciji značajno mjesto ima stvaranje biofilmova. Bakterije biofilmove razvijaju kako u živom organizmu, tako i u bolničkim uslovima, na raznim instrumentima, površinama radnog intrahospitalnog prostora. U takvim zajednicama (biofilmovima) vrlo lako može doći do transfera rezistentnog gena za dati antibiotik od rezistentne na osjetljivu bakteriju.
Na primjer, Escherichia coli je čest član u biofilmovima, gdje mnoge vrste bakterija egzistiraju u bliskom susjedstvu. Ova mješavina vrsta u istoj zajednici (biofilm) omogućava da ćelije Escherichia coli sa pilama primaju i transportuju plazmide od i na druge vrste. Tako, šireći rezistensnost direktnim kontaktom između bakterija na kraju dobijamo rezistentnost koja je veoma moćna.
Zbog opšteg značaja sprječavanja širenja bakterijske rezistencije na antibiotike, 2001. godine Komora Evropske unije (Counsil of Europian Union) izdaje preporuke o opreznoj upotrebi antibiotika u humanoj medicini (2002/77/EC) obavezujući članice da osmisle strategiju i mjere implementacije za bezbjednu upotrebu antibiotika i sprječavanje širenja multirezistentnih bakterija. U tom smislu posebno je potrebno voditi monitoring za bakterijske vrste koje su najviše sklone razvoju rezistentcije ka antibioticima: Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Enterococcus faecium, Streptococcus pneumoniae, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumoniae i Acinetobacter baumanii.
Evropski centar za praćenje i prevenciju bolesti (ECDC, The European Centre for Disease Prevention and Control) posebno prati mehanizme rezistencije koji su komplikovani mehanizmi zaštite koje bakterija stvara kako bi smanjila efikasnost antibiotika i postala nedostupna za antibiotike.
Da bi se zaštitili od problema širenja bakterijske rezistentnosti na atibiotike treba da smanjimo upotrebu antibiotika. Svako davanje antibiotika treba da posmatramo kao balansirajući čin gdje treba izvagati, s jedne strane koji je odgovarajući antibiotik i koji pozitivni efekat daje, a sa druge strane da li su u terapiji nepotrebni antibiotici jer su nepoželjni po ishod liječenja. Treba znati da postoji začarani krug kada se daju antibiotici: povećanje upotrebe antibiotika dovodi do stvaranja rezistentnijih i virulentnijih bakterija koje onemogućavaju efektivnu empirijsku terapiju, zbog čega se povećava morbiditet. Zbog nastale situacije povećava se hospitalizacija, kao i davanje antibiotika, što dovodi do limitiranja spektra antibiotika koji će efikasno djelovati. Međutim, kada imamo činjenicu da postoji inovativna praznina od nekoliko decenija u plasiranju novih grupa antibiotika, onda se nameće zaključak da postojeće antibiotike treba racionalno koristiti. U tom smislu i članovi Sekcije ljekara mikrobiologa Crne Gore 2010. godine su prvi put u Crnoj Gori pokrenuli Dan antibiotske svijesti i ukazali na potrebe mjera restriktivnog davanja antibiotika na recept. Posljednja aktivnost Sekcije je i izdavanje knjige “Sedam najznačajnijih bakterija u Evropi” gdje su razrađeni mikrobiološki aspekti rezistencije upravo pomenutih bakterija za monitoring, naznačenih od strane ECDC-a.
Predavanje: prof. dr Vineta Vuksanović,
Institut za javno zdravlje Crne Gore, Medicinski fakultet Podgorica
Ulcinj, 57 Susreti zdravstvenih radnika
Dodajte komentar