Boja kože zavisi od interakcije genetskih činilaca, UV zračenja i hormonskih uticaja. Konstitutivna boja kože nastaje miješanjem crvene (oksihemoglobin), plave (deoksihemoglobin), žute (karotin) i mrke boje (melanin). Fakultativna (inducibilna) boja kože posljedica je izlaganja ultraviolentnom zračenju (UV), a može nastati i zbog prisustva nekoliko vrsta oboljenja ili fizioloških stanja (trudnoća).
Melanin je najznačajniji faktor koji određuje boju kože. Ovaj pigment sintetizuju ćelije kože koje se zovu melanociti, u nizu biohemijskih reakcija koji započinje oksidacijom amino-kisjeline tirozina. Većina ljudi sintetizuje pretežno eumelanin, mrkocrni pigment, a kod pojedinih etničkih grupa (npr. crvenokosi bijelci keltskog porijekla) melanociti sintetizuju i značajne količine feomelanina, žutocrvenog pigmenta, kao i trihohroma – posebne vrste feomelanina koji se nalazi u crvenoj dlaci (i pojedinim melanomima). U fiziološkim uslovima veći dio sintetizovanog melanina mješovitog je tipa.
Poremećaji pigmentacije uglavnom su posljedica promjena u sadržaju melanina, a mogu biti urođeni i stečeni. Povećana količina ovog pigmenta (hiperpigme-ntacije, hipermelanoze) može biti genetski uslovljena, metaboličkog, endokrinog, inflamatornog, nutricionog, hemijskog ili izičkog porijekla, ali se javlja i kao vrsta maligne neoplazije (melanom).
Postoji mnogo tipova benignih pigmentnih lezija. Variraju količina, dubina i gustina distribucije melanina. Pristup tretmanu ovih lezija zavisi od brojnih faktora. Tu uključujemo:
1. Lokalizaciju pigmenta (epidermalni, dermalni i mješoviti)
2. Način na koji je pigment „upakovan” (intracelularno ili ekstracelularno)
3. Prirodu pigmenta (melanin), kao i podatak o tome da li je ovakva lezija infamatornog porijekla (npr. gljivično oboljenje) ili nije.
Hiperpigmentacija kože (povećana količina pigmenta, flekice, pjege) može nastati kao posljedica povećanog sadržaja melanina u epidermu – površinskom sloju kože (epidermalne hipermelanoze), dermu – srednjem sloju kože (dermalne hipermelanoze) ili na oba mjesta (mješovite hipermelanoze).
NEKI TERAPEUTSKI POSTUPCI
Vrsta terapeutskog postupka koji će biti primijenjen pri tretiranju hipermelanoze, dakle pored etiopatogenetskih uzročnika i lokalizacije, zavisi od tipa kože, načina reepitelizacije i zarastanja, sklonosti ka stvaranju ožiljaka, posebno keloidnih, ali i od opšteg zdravstvenog stanja, ko-pletnog anamnestičkog statusa, korišćenja određenih lijekova, izlaganja suncu, godišnjeg doba i sl. Postoje mnogi terapeutski postupci od kojih ću izdvojiti samo neke:
SREDSTVA ZA IZBJELJIVANJE -LAT. HYDROQUINONE
U liječenju standardnih, ne hormonima uzrokovanih hiperpigmentacija, ovo je uglavnom efikasan metod, posebno za one pacijente koji ne žele skupe i invazivne tretmane. Spada u dugotrajne tretmane koji se primjenjuju u vidu topijskih preparata za kućnu upotrebu, a sadrže različit postotak hidrokvinona. Ova supstanca je blokator melanina. Može se miješati sa drugim aktivnim supstancama, npr. kodžik-kisjelinom, azelaičnom kisjelinom i sl.
KODŽIK-KISJELINA
Ova supstanca se ekstrahuje iz jedne vrste japanskih gljiva, a porijeklom može biti i iz Avganistana. Predstavlja prirodni proizvod koji može da blokira produkciju melanina. Može biti sastavni dio topikalnih preparata za izbjeljivanje ili sredstava za tzv. hemijski piling.
„HYDROXY ACID” PILINZI (ENGL. PEELS) -PILINZITZV. VOĆNIM KISJELINAMA
Pilinzi voćnim kisjelinama mogu biti površinski i dublji, srednjeinvazivni i invazivni. Treba da ih sprovode stručno osposobljena lica – dermatolozi sa završenom obukom. Nekoliko dana nakon tretmana hemijske supstance koje se stavljaju na kožu izazivaju odloženo ljuštenje kože (piling), a time i ljuštenje hipermelanoze. Na taj način se
ubrzava proces obnavljanja ćelija epiderma, a primjećuje se i zadebljanje kolagena derma. Broj potrebnih tretmana i trajanje vremenskog razmaka između njih zavisi od vrste i koncentracije kisjeline koja se koristi. Za tretiranje hipermelanoza efikasnija je upotreba AHA kisjelina (engl. Alpha Hydroxy Acid), nego BHA kisjeline (engl. Beta Hydroxy Acid). Očekivane i željene nus-pojave su: peckanje, osjećaj svraba, eritem (crvenilo), a kasnije se javlja i ljuštenje kože.
RETINOIDI (retinol, tretinoin, izotretinoin, adapalen…)
Retinoidi izazivaju ljuštenje kože. Koriste se pri liječenju mnogih dermatoza (akne, psorijaza…). U topikalnom obliku mogu se koristiti i za tretiranje hiperpigmentacija.
MIKRODERMOABRAZIJA
Mikrodermoabrazija je vrsta mehaničkog pilinga prilikom kojeg se aparatno ljušti površinski sloj kože. To se postiže dejstvom kristala aluminijum-oksida, kristala vitamina C, tugsten-karbida i sl. Eliminiše se površinski sloj kože, a sa njim i hiperpigmentacije, neravnine, ožiljci…
IPL i LASER
Ideja tretiranja kutanih pigmentnih lezija laserima prvi put je testirana 1960. godine, upotrebom rubi-lasera. Prva istraživanja ukazivala su na to da je target hromofora melanozom, sve dok 1990. ideja selektivne fototermolize nije transformisala dermatološku laser-hirurgiju. Mnogi laseri i IPL sistemi mogu efikasno da tretiraju pigmentne lezije zato što melanin apsorbuje svijetlo u širokom opsegu talasnih dužina (od 250 do 1200 nm).
Kod klinički očiglednog prisustva pigmentnih lezija na licu ili tijelu, opseg talasnih dužina kojima se može uništiti melanin kreće se u vrijednostima 530-560 nm. Pri tom dolazi do koagulacije melaninskog pigmenta i skidanja promjene pri normalnoj eksfolijaciji kože. Neposredno poslije tretmana moguće je uočiti tipično lako tamnjenje većine lezija, a nakon tri dana od tretmana obično se pojavljuje slaba deskvamacija.
Lentigo promjene, efelide (pjegice), Oto nevus, Ito nevus i plavi nevus (engl. Blue Naevus) dobro reaguju na IPL tretman. U tretiranju „cafe-au-lait” makula i Bekerovog nevusa rezultati su varijabilni.
Tretman kongenitalnih i stečenih nevusa ne preporučuje se zbog rizika od nekompletne destrukcije dublje smještenih ćelija nevusa. Tretman hiperpigmentacija kao što su melazma i postinflamatorne hiperpigmentacije generalno pokazuje samo ograničen odgovor.
IPL i laserska terapija predstavljaju invazivnije i skuplje tretmane koji se ponekad upotrebljavaju za tretiranje hiperpigmentacija. Njihovom primjenom dolazi do evaporacije površnih slojeva kože, a time i hiperpigmentacija.
(U narednom broju: o vrstama epidermalnih, dermalnih i dermalno-epidermalnih lezija, kao i o nekim aspektima liječenja )
Piše: dr Olivera Kovačević, spec, dermatovenerologije
Dodajte komentar