Sindrom dijareje ili proliva

Pod pojmom dijareje podrazumijeva se učestalo pražnjenje crijeva praćeno pojavom tečnih (neformiranih) stolica. Neki autori ovoj definiciji dodaju i podatak da broj takvih stolica mora da bude veći od dvije, dok drugi proliv definišu kao fenomen za koji je karakteristično više od 250 grama stolice dnevno. Proliv je jedan od najčešćih prob­lema sa kojima se ljekar susreće, a u pojedinim dijelovima svijeta, naročito kod starijih osoba i djece, jedan od češćih razloga smrtnosti. Godišnje, na primjer u Sjedinjenim Američkim Državama, od proliva oboli oko 100 miliona ljudi, od čega se 10 miliona javi ljekaru, a 250 hiljada ljudi bude smješteno u bolnicu. U Sjedinjenim Američkim Državama od proliva godišnje umre više od 3.000 ljudi, a u svijetu je taj broj između 5 i 8 miliona. Akutni proliv ne traje duže od dvije sedmice, a ukoliko traje do mjesec dana, onda se takav proliv deiniše kao uporni. Prolivi koji traju duže od mjesec dana nazivaju se hronični prolivi.

UZROČNICI I TRETMAN AKUTNIH PROLIVA

Više od 90% akutnih proliva uzrokovano je infek­tivnim agensima, što znači da pripada infektivnim prolivima. Ostalih 10% najčešće je uzrokovano: lijekovima, trovanjima, ishemijom, ili su to prolivi putnika i oni koji nastaju u drugim stanjima. Infektivni prolivi se uglavnom prenose fekalno-oralnim putem i praćeni su: povišenom temperaturom, nelagodnošću u trbuhu, slabim apetitom, povraćanjem, a nerijetko i dehidratacijom koja dovodi do pada tenzije, disbalansa elektrolita, šoka, pa i smrtnog ishoda. Među uzročnicima ovih proliva najčešći su virusi i bakterije. Mada se ova vrsta proliva može javiti u svako doba godine, njihova učestalost veća je u ljetnjim mjesecima za oko 10 puta u odnosu na preostali dio godine. Ukoliko je uzročnik ovih proliva virus, u kliničkoj slici dominira prvo mučnina, zatim lako povišena tjelesna temperatura, malaksalost i na kraju rijetko više od 5-6 tečnih stolica. Pojava je obično masovna, a bolest uglavnom ima laku kliničku sliku i prolazi za 2-3 dana. U stolici skoro nikada nema krvi, a hospitalizacija najčešće nije potrebna, osim za stare i iznemogle osobe i djecu predškolskog uzrasta.

Kod bakterijskih proliva klinička slika je teža, a bolest traje znatno duže. Ovi prolivi su gotovo uvijek praćeni jezom, drhtavicom, povišenom temperaturom, a u zavisnosti od bakterije koja je uzrokovala proliv i prisust­vom krvi u stolici, bolnim nagonom za defekaciju, osjećajem nedovoljnog pražnjenja crijeva ili zelenožutim stolicama. Ova vrsta proliva obično se javlja nakon gozbi, konzumiranja nepravilno skladištene hrane, uglavnom životinjskog porijekla, kolača, torti i slično. Najčešće se javlja u manjim epidemijama, nakon proslava, gozbi, u zatvorenim kolektivima, menzama i slično. Ranije češće, a danas znatno rjeđe, zagađena voda za piće predstavljala je izvor zaraze. Visoka temperatura vazduha, prisustvo muva i drugih insekata pogoduju lakšem prenošenju infekcije. Bakterijski prolivi, za razliku od virusnih, traju najčešće oko 7 dana i veoma često zahtijevaju hospitalizaciju bolesnika. Posebno tešku kliničku sliku, čak opasnu po život, imaju stare i iznemogle osobe, kao i djeca predškolskog uzrasta, a naročito je velika smrtnost ukoliko se ove infekcije jave u porodilištima. Nije rijedak slučaj da bolesnik nakon preležane bolesti ostane kliconoša, pa u sredini u kojoj živi i radi, mjesecima prenosi infekciju. To je naročito opasno za kuvare, konobare, babice, radnike na distribuciji hrane i slično.

Akutne prolive ne treba liječiti antibioticima. Građani moraju znati da antibiotik ne samo što ne pomaže u liječenju većine proliva, nego može i da ih pogorša, pa čak i da dovede do ozbiljnih komplikacija. Antibiotik ne reaguje ni na jedan virus, pa prema tome ne može ni biti od koristi u liječenju ovih proliva. Osim toga, antibiotici uništavaju normalnu bakterijsku floru crijeva, što može dovesti do ozbiljne komplikacije koja se manifestuje prolongiranim krvavosluzavim stolicama koje su poznate kao pseudomembranozni kolitis. Takvo stanje može završiti i smrtnim ishodom. Prolivi koje uzrokuju bakterije pogo­tovu ne treba liječiti antibioticima bez savjetovanja sa ljekarom, jer i ukoliko se antibiotik ordinira po antibiogramu, proces obeskličenja je duži. Izuzetak su predškolska djeca, hronični bolesnici i imunodeicijentne osobe. Treba imati na umu da pravo da u terapiju proliva uključi antibiotik ima isključivo infektolog. Ono što pacijenti eventualno mogu uraditi sami, ukoliko ljekar nije dostupan, jeste isključivanje slatke i teško svarljive hrane i rehidratacija gotovim rastvo­rima za oralnu upotrebu, domaćim ili industrijskim supama i slično. Ukoliko broj stolica prelazi 5 a pacijent je visoko febrilan, obavezno treba potražiti ljekarsku pomoć.

UPORNI I HRONIČNI PROLIVI

Ukoliko proliv traje duže od 15 dana, uzročnik su uglavnom neinfektivni agensi. Ipak, neki paraziti, kao na primjer Entameba koli i Đardija intestinalis mogu biti uzročnici oskudnih, krvavosluzavih dijareja koje dovode do gubitka u težini i malokrvnosti. Dijagnoza se postavlja ispitivanjem stolice na protozoe, a davanje antiparazitarnih ljekova omogućava uspješno liječenje. Mnogo češće, kao što je već rečeno, uzročnici ovih proliva su neinfektivni agensi.