Kolorektalni karcinom ili karcinom debelog crijeva i rektuma (CRC) je najčešći gastrointestinalni karcinom, drugi po učestalosti karcinom kod žena i treći po učestalosti kod muškaraca. Sa preko milion novootkrivenih slučajeva svake godine, i činjenicom da oko pola miliona ljudi svake godine umre od ove bolesti, CRC predstavlja na globalnom nivou značajan dio tereta koji sa sobom nosi morbiditet i mortalitet malignih bolesti. Ono što nas treba da zabrine je činjenica da je mortalitet od ove bolesti najveći u Centralnoj i Južnoj Evropi. Stoga je primarna prevencija, tj. ono što možemo da uradimo, da spriječimo nastanak ove bolesti ili je otkrijemo u fazi kada je potpuno izlječiva, od presudnog značaja u borbi protiv ovog, sve prisutnijeg, malignog oboljenja.
Nastanak ove bolesti, iako još uvijek nedovoljno razjašnjen, vezuje se za više faktora. Tradicionalno se genetske mutacije smatraju glavnim uzročnikom ovog karcinoma. Međutim, činjenica je da samo 20% ljudi koji tokom života obole od CRC imaju porodičnu istoriju oboljevanja od ove bolesti. Od toga, svega 5% je onih koji spadaju u grupu rijetkih nasljednih sindroma, koji se prenose na potomstvo. Znači, do 80% ljudi dobiju ovu bolest a da nemaju rođake koji su obolijevali od CRC. Taj tip CRC naziva se sporadični, i najveći doprinos u njegovom nastanku daju tzv. faktori okoline, u prvom redu način ishrane.
Brojni su faktori koji mogu doprinijeti nastanku ovog oboljenja. Najčešće spominjani su svakako prekomjerni unos zasićenih i trans masti životinjskog porijekla, kojih u izobilju ima u crvenom mesu, kao i nedovoljan unos vlakana, vitamina B kompleksa i vitamina D, koji su uglavnom posljedica nedovoljnog unosa voća, povrća i mliječnih proizvoda. Način pripremanja hrane je takođe bitan, jer pržena i pečena hrana, naročito meso, u sebi sadrži veći procenat potencijalno štetnih materija koje mogu doprinijeti nastanku CRC. Iako posljednje velike multicentrične studije nisu uspjele da, na nivou statističke značajnosti, dokažu ulogu pomenutih dijetalnih faktora, razumno je i logično, pridržavati se izbalansirane i raznovrsne ishrane, sa akcentom na način njene termičke obrade.
Faktori koji su i po posljednjim velikim istraživanjima dokazano povezani sa nastankom ovog karcinoma su gojaznost i fizička neaktivnost. Stoga, insistiranje na održavanju idealne tjelesne mase i redovna fizička aktivnost, u značajnoj mjeri mogu doprinijeti smanjenju rizika od oboljevanja. Osim toga, i pušenje, kao i prekomjerna konzumacija alkohola, nedvosmisleno povećavaju rizik nastanka ove bolesti, te je prekid pušenja, kao i oprez i umjerenost prilikom konzumacije alkohola, od izuzetnog značaja za prevenciju kolorektalnog karcinoma.
S obzirom na činjenicu da nakon četrdesete, a naročito nakon pedesete godine života, značajno raste rizik od obolijevanja, izuzetan značaj u ranom otkrivanju ove bolesti ima tzv. „screening“ program. On podrazumijeva neinvazivne i invazivne dijagnostičke pretrage. Neinvazivne uglavnom čine brojni testovi na okultno krvarenje iz stolice, koji relativno pouzdano označavaju populaciju koja zahtijeva endoskopski pregled debelog crijeva. Endoskopski pregled, tj. kolonoskopija, invazivna je dijagnostička procedura, koja predstavlja „zlatni standard“ u dijagnostici ove bolesti. „Screening“ se preporučuje kod svih osoba sa navršenih pedeset godina i starijim, koji uglavnom nemaju nikakve simptome. Kod mlađih, endoskopski pregled je indikovan u slučaju da postoji krv u stolici, malokrvnost, poremećaji u crijevnom pražnjenju, gubitak u tjelesnoj masi i ukoliko postoji porodično opterećenje za CRC. „Screening“ programima, kod značajnog broja pacijenata bolest bude otkrivena u prekancerskoj fazi, u formi polipa, koji se endoskopski odstranjuju elektrohirurškom resekcijom.U zavisnosti od patohistološkog nalaza, kod pacijenata se u određenim vremenskim intervalima kolonoskopija ponavlja u cilju praćenja i sprječavanja nastanka novih polipa.
Dakle, kolorektalni karcinom je bolest koja se u značajnoj mjeri može spriječiti, ali i na vrijeme otkriti. U tome podjednako učestvuju i pacijent, insistiranjem na zdravim stilovima života, i ljekar, koji procjenjuje rizik od oboljevanja kod svakog pacijenta ponaosob, uz pravovremeno uključivanje u programe ranog otkrivanja ove bolesti. Zajedničkim naporom, stopa oboljevanja se može značajno smanjiti, i time uštedjeti ogromna sredstva koja iziskuje liječenje ove bolesti.
Dr sci Velimir Milošević, gastroenterohepatolog
Klinički centar Crne Gore
Dodajte komentar