Tjelesna masa je regulisana brojnim fiziološkim mehanizmima odgovornim za održavanje ravnoteže između energetskog unosa i potrošnje istog. Povećan energetski unos i smanjena potrošnja energije dovode do gojaznosti. Iako genetski činioci imaju veliki uticaj na individualnu predispoziciju za razvoj gojaznosti, način ishrane i sedenterni način života, uz uticaj prenatalnih činilaca (pretjerana ishrana i gojaznost majke) u rastu i razvoju, predstavljaju ključnu ulogu u razvoju gojaznosti.
Prevalencija gojaznosti u dječjem i adolescentnom periodu je u stalnom porastu. Takođe, sve više podataka u literaturi svjedoči o porastu abdominalne (visceralne, centralne) gojaznosti u mlađoj populacionoj grupi, sa većom učestalošću među dečacima, naročito u adolescentnom razdoblju.
Gojaznost kod djece i adolescenata je jedan od glavnih faktora rizika za nastanak i razvoj kardiovaskularnih bolesti (KVB) u kasnijem životnom dobu. Naime, uticaj gojaznosti na povećanje kardiovaskularnog rizika često seže još iz djetinjstva, iako se manifestne KVB rijetko prezentuju prije adultnog doba. Tako istraživanja pokazuju da se već u djetinjstvu mogu uočiti masne pruge, kao početni stadijum ateroskleroze, u aorti i koronarnim arterijama i da njihovo prisustvo u mladosti korelira sa koncentracijom lipida u krvi.
Kod gojazne djece i adolescenata, pored tradicionalnih faktora rizika za razvoj KVB, kao što su dislipidemija, povišen krvni pritisak, zabilježeno je i prisustvo novih, netradicionalnih, faktora rizika kao što su oksidativni stres, inflamacija, poremećena ravnoteža proinflamatornih i antiinflamatornih adipokina i insulinska rezistencija. Obje grupe kardiovaskularnih faktora rizika, tradicionalni i netradicionalni, su povezani sa hipertrofijom i poremećenom geometrijom lijeve komore kod gojazne dece i adolescenata.
Uloga oksidativnog stresa i inflamacije u patogenezi gojaznosti
Pretpostavlja se da je pokretanje intracelularnog oksidativnog stresa i inflamacije u hipertrofičnom i hiperplastičnom masnom tkivu, kao i smanjenje antioksidantne enzimske aktivnosti, ključni faktor nastanka poremećaja niza signalnih puteva i, posledično, brojnih oboljenja. Ovakvo izmijenjene masne ćelije (adipociti) predstavljaju značajan izvor kiseoničnih slobodnih radikala (KSR) koji, stimulišući povećanu ekspresiju adipokina i infiltraciju makrofaga, doprinose disfunkciji masnog tkiva.
Dalje, povećani broj adipocita produkuje više proinflamatornih adipocitokina [leptin, retinol-vezujući protein 4, rezistin, faktor nekroze tumora alfa, interleukin 6 (IL-6)] i manje antiinflamatornih peptida (adiponektin), vodeći daljoj prekomjernoj produkciji KSR, stvarajući na taj način začarani krug između inflamacije i oksidativnog stresa. Sve ovo ima za posledicu razvoj insulinske rezistencije, dislipidemije, hipertenzije i disfunkcije endotela.
Hipertrofično masno tkivo osim proinflamatornog, ispoljava i prokoagulantni efekat. Gojazne osobe imaju povišen nivo fibrinogena, faktora VII, faktora VIII, von Willebrand-ovog faktora, tkivnog faktora, u poređenju sa normalno uhranjenim osobama.
Adipocitokini i slobodne masne kisjeline (SMK) iz visceralnog masnog tkiva putem vene porte stižu do jetre, doprinoseći nastanku insulinske rezistencije. Insulinska rezistencija je praćena inhibicijom metaboličkog signalnog puta, a favorizovan je drugi signalni put koji posreduje mitogeni, prokoagulantni i proaterogeni efekat insulina. Na taj način se u ćelijama endotela smanjuje sinteza azot-monoksida (NO) sa posljedičnom vazokonstrikcijom, inflamacijom, disfunkcijom endotela i trombozom.
Uloga gojaznošću indukovanog oksidativnog stresa i inflamacije u patogenezi kardiovaskularnih bolesti
Uticaj oksidativnog stresa i inflamacije u patofiziologiji ateroskleroze, koja je u osnovi KVB, je dokazana u brojnim studijma. Pro-oksidativno stanje koje nastaje u zidu krvnog suda, ne samo da smanjuje nivo NO i doprinosi vazokonstrikciji, već značajno doprinosi lipidnoj oksidaciji, stvaranju pjenastih ćelija, makrofaga i inflamaciji. Takođe, KSR doprinose i povećanoj ekspresiji adhezionih molekula na površini endotela (ICAM-1, VCAM-1) i indukuju oslobađanje proinflamatornih citokina (interleukina IL-1, IL-6 i IL-8).
Masno tkivo je glavni izvor IL-6 koji je važna determinanta hepatične sinteze C-reaktivnog proteina (CRP), biomarkera inflamacije koji je najviše ispitivan u dosadašnjim studijama. CRP može direktno biti uključen u proces aterogeneze, i zajedno sa ostalim biomarkerima inflamacije utiče na destabilizaciju i rupturu aterosklerotskog plaka, što ukazuje na važan mehanizam putem kojeg gojaznost može uticati na povećan rizik za KVB. Studije pokazuju da su veće vrijednosti CRP-a direktno povezane sa nekoliko kardiovaskularnih faktora rizika, kako kod djece, tako i kod odraslih.
U studiji Bogaluza, zasnovanoj na praćenju nastanka i razvoja KVB, u kojoj su ispitivani faktori rizika za KVB kod mladih osoba, utvrđeno je da postoji znatno veća vjerovatnoća nalaza dislipidemija, kao i visokog krvnog pritiska kod djece sa indeksom tjelesne mase većim od 85% u odnosu na normalno uhranjenu djecu. Pored toga, gojazna djeca su imala povećane nivoe hemostatskih i inflamatornih biomarkera, kao što su fibrinogen, inhibitor aktivacije plazminogena-1 i CRP, bez obzira na to što se puna klinička ekspresija dislipidemije, hipertenzije i dijabetesa generalno javlja u srednjem do kasnom odraslom dobu.
Dodajte komentar