Današnje vrijeme donijelo je problem masovne upotrebe ljekova, koji sa sobom nosi veliki broj neželjenih dejstava i interakcija, razvoj jatrogenih bolesti i sve veće finansijske izdatke za iste. Dugo je propisivanje ljekova bilo zasnivano na utiscima, osjećaju, tradiciji, te promotivnim aktivnostima farmaceutske industrije. U okviru razvoja racionalizacije upotrebe neophodnih ljekova, za nas veoma važni faktori su: opšte stanje organizma, postojanje eventualnih alergija, funkcionalnost bubrega i jetre, uzrast, trudnoća.
Promjenu stare propisivačke prakse teško je izvesti zbog velike inercije, nedostatka znanja, novih vrsta ljekova. Veoma su prisutne žalbe na ljekare opšte prakse koji, kako se navodi, ne vode računa o optimalnoj upotrebi, propisuju neopravdano veliki broj ljekova koji u istovremenoj primjeni smanjuju međusobno dejstvo, zajedno sa ostalim medicinskim stručnjacima (Amerikanci, Evropejci, Japanci i dr.). Helsinškom deklaracijom iz 1964. ukazano je da dužnost ljekara nije samo da liječi bolesne ljude, već i da svoje znanje stalno unapređuje. Za nas je veoma važan izbor najboljih ljekova kod pojednih indikacija, s obzirom na to da se u apotekama često mogu naći supstancije neujednačene eikasnosti i podnošljivosti.
Nije lako biti ljekar u primarnoj zdravstvenoj ustanovi i propisivati ljekove. Mi smo kao dirigenti, moramo da uzmemo u obzir ljekove koje propisuju neurolozi, endokrinolozi i dr. – da bi cio orkestar saradnika svirao lijepo, ispravno i harmonično. Naša svakodnevna praksa ukazuje na razne vidove neracionalnog propisivanja, u zavisnosti od izbora lijeka, izbora doze, dužine trajanja tretmana i drugih faktora – zbog bojazni od neželjenih dejstava. To znači neprekidno odmjeravanje koristi i rizika u životu.
Neredovno uzimanje ljekova glavni je razlog za neuspješnost terapije u rutinskoj ljekarskoj praksi. To može diskreditovati najuspješnije ljekove i dovesti do njihove zamjene manje efikasnim drugorazrednim ljekovima. U cilju stalnog njegovanja odnosa između ljekara i bolesnika, postoje izvjesne mjere koje mogu tome doprinijeti: jednostavan režim doziranja: 1-2 puta dnevno; propisivanje fiksnih kombinacija ili retard-formi; zakazivanje češćih kontrolnih pregleda; zahtijevanje od bolesnika da na kontrolne preglede donosi i pokazuje kutiju sa ljekovima; mjerenje koncentracije ljekova ili markera u plazmi (npr. korišćenje karbamazepina kod epilepsije); mjerenje farmakodinamiskih efekata, npr. pulsa kod pacijenata koji se liječe beta-blokatorima.
Mnogo korisnih informacija koje primjenjujemo pri propisivanju ljekova u toku trudnoće možemo naći i u Priručniku za ljekare. Naime, mnogi ljekovi koje uzima majka prelaze iz krvotoka u mlijeko, a dojenjem u organizam odojčeta.
Još jedna kategorija bolesnika – stariji ljudi. U toku starenja se mijenja osjetljivost organizma na ljekove. Veći broj hroničnih bolesti zahtijeva stalno uzimanje velikog broja ljekova. Uobičajeno, doze ljekova za odrasle prouzrokuju više koncentracije lijeka u plazmi i sporije se eliminišu. Zato postoje potrebe da se smanji doza za starije. Neželjena dejstva ljekova kod starijih osoba znatno se razlikuju od onih kod mlađih i sredovječnih. Upotreba pojedinih kao nuspojavu daje mentalnu konfuziju. Nju najviše izazivaju psihofarmaci, hipnotici i antiholinergici (alprazolam). Padovi i frakture mogu biti posljedice korišćenja antihipertoničnih ljekova, zbog ortostatske hipotenzije. Opstipacija je još jedan od problema u starosti, koju mogu izazvati: verapamil, triciklicni antidepresivi, antiholinergici. Čir i krvaranje iz želuca mogu se javiti u toku uzimanja NAIL-a i aspirina. Ovakve pojave su češće i opasnije kod starih.
Piše: dr Kini Gorokov-Mekh PZU „Dr Kovacević”, Budva
Dodajte komentar