Okupaciono-radna terapija kod pacijenata sa anksioznim poremećajima

Deseta revizija Međunarodne klasifikacije bolesti, us­vojena 1992. godine u Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji u Ženevi, sve psihijatrijske bolesti prema kliničkoj simptomatologiji razvrstava na sledeći način:

– Organski, uključujući simptomatske, mentalni pore­mećaji

– Mentalni poremećaji i poremećaji ponašanja zbog upotrebe psihoaktivnih supstanci

– Shizofrenija, shizotipski poremećaji i poremaćaji sa sumanutošću

– Poremećaji raspoloženja

– Neurotski, sa stresom povezani i somatoformni pore­mećaji

– Bihejvioralni sindromi udruženi sa fiziološkim poremećajima i somatskim faktorima

– Poremećaji ličnosti i ponašanja odraslih

– Mentalna retardacija

– Poremaćaji psihičkog razvoja

– Poremećaji ponašanja i emocija, obično sa početkom u djetinjstvu ili adolescenciji.

Svrha okupaciono-radne terapije u psihijatriji jeste da pomogne pacijentu da razvije one oblike stavova i ponašanja koji će mu omogućiti da živi što je moguće punijim, korisnijim i zadovoljnijim životom. Za dobru procjenu pacijenta nije potrebno da poznajemo istoriju njegove bolesti i trenutno stanje, već treba da ih posmatramo u odnosu na njegovu ličnost, inteli­genciju i socijalno i ekonomsko porijeklo.

Sve aktivnosti i tehnike okupaciono-radne terapije svrstavaju se u šest velikih grupa: sedativne, stimulativne, slobo­dne, inventivne, dirigovane i mehaničke. Individualne razlike među pacijentima, kao i nemogućnost poistovjećivanja sa dijagno­zom, u startu kompromituju svaku šematizovanu i uskogrudu primjenu bilo koje tehnike. Činjenica je, takođe, da aktivnosti i tehnike okupaciono-radne terapije mogu djelovati terapijski samo ako ih pacijent shvati kao obavezni sastavni dio svog liječenja i rehabilitacije, ako ih prihvata svojevoljno i pristupa im svakodnevno.

Pod uslovom da su terapijske aktivnosti i tehnike pravilno izabrane, adekvatno primijenjene i dozirane okupaciono-radnom terapijom, može se djelovati na:

1. Buđenje, usmjeravanje i zadržavanje pažnje

2. Poboljšanje raspoloženja

3. Poboljšanje voljne aktivnosti

4. Poboljšanje psihomotorne aktivnosti

5. Postizanje relaksacije

6. Pomoć pacijentu u oslobađanju, kočenju i kontroli negativnih impulsa ili stanja

7. Održanje ili poboljšavanje radne sposobnosti.

Okupaciono-radna terapija kod pacijenata sa anksioznim poremećajima

Anksiozne poremećaje, neuroze, karakteriše postojanje stalne unutrašnje napetosti – anksioznosti. Najnovija istraživanja bioloških osnova psihijatrijskih bolesti govore o genetskoj predisponiranosti organizma i poremećajima u radu neurotransmiterskih sistema, kao o uzrocima nastanka anksioznosti. Zajedničke karakteristike svih anksioznih poremećaja, osim permanentne anksioznosti, jesu akutni ili subakutni početak bolesti, u većini slučajeva očuvana radna sposobnost i test realnosti, kao i neposto­janje otuđenja od realiteta.

Sa aspekta okupaciono-radne terapije, anksizone pa­cijente karakterišu strah od započinjanja rada i sumnja u sopstvene sposobnosti, opšti pad interesovanja, usporenost, slaba koncen­tracija i pažnja, smanjena energija i inicijativa zbog sposobnosti da se skrene pažnja sa neprijatnih misaonih sadržaja, postavljanje previsokih ciljeva da bi se sakrilo osjećanje inferiornosti, bijeg u nemoć, da bi se izbjeglo preuzimanje odgovornosti.

Nekada se kod ovih pacijenata mogu javiti i fiziološke manifestacije kao što su podrhtavanje, znojenje, gubitak apetita, ubrzano disanje i opšti pad koncentracije, ali su one najčešće posledica psihičkog stanja pacijenta.

Terapijski ciljevi

Ovim pacijentima je potrebno povratiti samopouzdanje, vršiti smirivanje psihomotornog nemira, smanjivanje napetosti, pražnjenje negativne energije, pomoći u ostvarivanju odnosa sa pojedincima ili grupom i očuvanju radnih navika.

Veoma često je rekreativno-radnim aktivnostima po­trebno poboljšati njihovu fizičku kondiciju. Radnu sposobnost treba posmatrati i procjenjivati i na osnovu pacijentovih ma­ksimalnih mogućnosti da se odupre stresu i da se izbori sa neočekivanim situacijama. Aktivnosti u radnoj terapiji treba da zainteresuju pacijenta. Sa ovim pacijentima potrebno je odmah uspostaviti kontakt, ali ne treba žuriti sa angažovanjem okupa­cionom radnom terapijom, jer bi to značilo uvlačenje pacijenta u novu situaciju, prije nego što je on za to spreman i moglo bi da dovede do pojave otpora prema svakom radu. Veoma je važno zadobiti povjerenje pacijenta, zauzeti ohrabrujući ali odlučan stav, izbjegavati situacije koje mogu da provociraju ili potenciraju psihopatološke simptome, ukoliko nisu namjerno izazvane terapi­jom, ne zahtijevati na početku rada od pacijenta da sam donosi odluke, stalno ga ohrabrivati.

Tehnike i aktivnosti okupaciono-radne terapije

U samom početku tretmana, zbog smanjenog samopouz­danja, pacijentu treba dati da samostalno radi neku aktivnost koja mu je već poznata od ranije, koja je kratkotrajna i sa odmah vidljivim efektom. To su sedativne tehnike koje opuštaju pacijenta, relaksiraju i koje mu pomažu da prevaziđe stres. Od sedativnih tehnika najbolje je koristiti slikanje na hartiji, platnu ili drvetu, temperama, vodenim ili uljanim bojama, vez, tapiserije. Da bi tehnika bila primijenjena kao sedativna, potrebno je da je pacijentu dobro poznata, da se pokreti ponavljaju, i da ih je moguće izvoditi na nivou automatizacije. Kasnije je poželjno promijeniti aktivnost, jer sedativne tehnike pacijenta izoluju, a dirigovane ga upućuju na komunikaciju. Sa jačanjem samopouzdanja i povećanjem uvida u svoje stanje, pacijentu dajemo sve odgovornije aktivnosti i tehnike koje traže donošenje odluka, preuzimanje inicijative i odgovornosti, veći angažman u grupnom radu – inventivne tehnike. To su tehnike kod kojih pacijenti u okviru svog terapijskog zadatka sami biraju materijale i boje i načine dovršavanja svog projekta. Tu spadaju izrada čestitki, zidnih novina, slikanje na staklu, izrada igračaka i bižuterije itd.

Kontraindikacije u okupacionoj radnoj terapiji

U radu sa ovim pacijentima treba izbjegavati aktivnosti koje prevazilaze pacijentove trenutne sposobnosti, bez obzira na to što ih je ranije upražnjavao, aktivnosti za čije je dovršavanje potrebno mnogo vremena, aktivnosti koje izoluju pacijenta, koje dovode do pretjeranog zamora i za koje pacijent nije spreman, kao i takmičarske aktivnosti.

Piše: Milorad Aranitović, Strukovni radni terapeut